d. Düğün Türkülerinde Ocak
Konuyla ilgili olarak ele alacağımız son husus da gelinler için söylenen düğün türküleridir. Türkiye'de düğün türkülerini incelendiğimiz zaman gelin ve kurulacak ocak ile ilgili çeşitli motifler olduğunu fark ettik. Hamit Zübeyr Koşay'ın Türkiye Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme adlı kitabında naklettiği düğün türküsü bu konu için çok anlamlı bir örnektir.
"Odun alır kucağına
Varır elin ocağına
El oğlunun kucağına
Ney ney neyleyeyim aman." (31)
Gelin, "elin ocağına", kucağında odunlarla geliyor. Bu fikrin Türkiye'deki Türkmenlerin, "Er obanın alafı, kız evin közüdür." (32) görüşüyle paralellik gösterdiğini düşünüyoruz. Yani erkek alevdir, yanar fakat o obanın ateşidir, evde saklı değildir. Kadın ise evden, evdeki ateşten sorumludur. Bu yüzden kadın, evin közünü söndürmemek için kucağında odunlarla geliyor.
Yine aynı düşüncenin bir başka örneğinden bahsedelim: Makedonya'da Vlondova Yörük Türklerinde, evlilik öncesi istetmelerde, "Dünür Gitme" âdetleri vardır. Buna göre oğlan babası, kız evine varınca ocağın etrafında oturur ve ateşi karıştırır. (33) Bizim buradan anladığımıza göre, kız babasının ocağını karıştıran baba, ocağını her zaman bekleyecek bir köz ve bakıcı istiyor.
Anadolu'nun pek çok yerinde söylenen türkülerde sahip olduğumuz kültürle ilgili birçok konuyla karşılaşıyoruz. Benim de çocukluğumdan bu yana annemden pek çok defa dinlediğim bir türküde, Türk insanının hayatında ocağın yerini alan Tandır, bir gelin adı olarak karşımıza çıkmaktadır. Hikâyeye göre evlendikten sonra çalışmak için Adana civarına gurbete giden bir adam, tam on sekiz yıl memleketine dönmez ve eşini görmez. Bu arada, yeni gelin olan kadın ise evini, ocağını terk etmemektedir. Aynı zamanda kadının, kendisini bu kadar uzun süre görmeyen kocasından bir de oğlu olmuştur. Nihayet evini ocağını hatırlayıp memleketine dönen koca, eşini on sekiz yaşında bir delikanlı ile görünce, onun hakkında yanılır ve bu sırada şu türküyü söyler:
Akşamınan Tandır Gelin
Kandilini yandır gelin
Yanındaki şu yiğidi
N'olur bana bildir gelin.
Tandır Gelin de şu cevabı verir:
Akşamınan tandırmışım
Kandilimi yandırmışım
Yanımdaki bu yiğidi
Gül memeden emzirmişim. (34)
Biz bu türküyü konumuz açısından çok anlamlı bulmaktayız. Nitekim kocası evini, ocağını bırakıp gittiği, kendisini yıllarca arayıp sormadığı hâlde o, evine ve ocağına bakmaya devam eden kadının adı, Tandır Gelin'dir. Şimdi burada Türkmenler'in "Er obanın alafı, kız evin közü." anlayışı ispatlanmış oluyor. Konuyu bu şekilde ortaya koyunca, durumun sıradan bir tesadüf olmadığı açıkça hissedilmektedir. Görüldüğü gibi Türk kültüründe aile ocağı ile gelin arasında bir şekilde bir ilişki mutlaka kurulmaktadır.
Yine başka bir türküde:
Ocak başında beşiği
Sofrada kaldı kaşığı
Kız (gelin) evlerin yakışığı
Gelin hoş geldin
Ağama eş geldin. (35)
Bir başka düğün türküsünde de şöyle sesleniliyor:
Çaktılar ocak taşını,
Gurdular düğün aşını,
Gız sabahtan gideceksin
Çok ağlatman gardaşını (36)
Elbette biz bunları söylerken ocak kuranın erkek olduğunu unutmuyoruz. Geleneğe göre ocağı erkek kurar, kadın ise onun bakıcısıdır. Bunu dile getiren bir türkümüz ise şöyledir:
Sandığım dolu bezinen
Yüreğim yandı közünen
Komşular bir oğlan verin
Ocak mı yanar kızınan (37)
Yalnız bu konuyu karıştırmamalıyız. Mesele şudur ki erkek, ocağın kurucusu ve sahibidir. Onu yaşatıp yakmak ise kadına aittir. Bu da zaten şu anda konumuzu yakından ilgilendiren asıl husustur.
Sonuç
Bu incelememizde ortaya koyduğumuz belgelerde görüldüğü gibi bütün Türk dünyasında ocak ve gelinler arasında bir bağ kurulduğunu ortaya koymaya çalıştık. Aynı zamanda, kurulan bu bağda yine bütün Türk dünyasında bir benzerlik ve yakınlık içerisinde olduğunu da göstermeye çalıştık. Bu benzerlik ve yakınlık, sunduğumuz destan parçalarına ve geleneklerin eskiliğine bağlı olarak kaynakları çok eskilerde yatan Türk inanç sistemine dayanmaktadır. Önemli olan ise bizlerin bir şekilde bu bağı bulup gün yüzüne çıkarmamız ve Türk kültür birliğine hizmet edecek böyle küçük taşları yerlerine yerleştirmemizdir. Konuyu destekleyecek pek çok örneğin gerek Türkiye Türklüğünde ve gerekse Türkiye dışındaki Türklerde çoğaltılabileceğini belirtmek istiyoruz. Ancak bizim burada yaptığımız yalnızca konuyu anlatabilecek örnekleri seçmektir. Önemli olan da zaten şimdilik bunları ortaya çıkarabilmektir.
*SÜ. Sosyal Bil. Ens. Türk Dili ve Edeb. Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi / KONYA.
NOTLAR:
1. Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. II, Ankara 1995, 502.
4. Metin Ergun, Alıp Manaş, Ankara 1998, 102.
5. Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı, C. I, Ankara 1994, 74.
7. Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. I, Ankara 1993, 105.
8. Sevilay Tekfidan, Türk Kültüründe Ateş Kültü, Konya 1999, 41, bitirme tezi.
9. Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara 1995, 131.
10. Zekeriya Karadavut - Mustafa Aksoy, "Kırgız Gelenekleri ve Abramzon", Türk
Yurdu, 21 (171), Kasım 2001, 58-61.
11. Ögel II, 503.
14. Abdülkadir İnan, Makaleler ve İncelemeler, C. I, Ankara 1987, 140-141.
16. Ögel II, 512.
17. Hikmet Tanyu, "Ateşle İlgili İnançlar", Birinci Uluslar Arası Türk Folklor Kongresi
Bildirileri, C. IV, Ankara 1976, 292.
18. Sevim Tekfidan, Ortaköy (Aksaray) 1952, ilkokul mezunu, ev hanımı.
19. Mustafa Türkeli, Kozan 1975, üniversite mezunu, öğretmen.
20. Yaşar Kalafat, Makedonya Türkleri Arasında Yaşayan Halk İnançları, İstanbul 1994,
21. Ata Erdoğdu, Kastamonu Folkloru 2, Kastamonu 1993, 146.
22. Ögel II, 505.
23. Tarihte ve Bugün Şamanizm, 166.
24. Ayşe Çınar, Mersin 1985, ilköğretim, annesinden duymuş.
25. Abdülkerim Rahman, Uygur Folkloru, (çev: Soner Yalçın - Erkin Emet), Ankara
26. Rahman, 138.
27. Ahmet Özerdem, Tarihi Kültürü ve Folkloruyla Karaözü, Ankara 1994, 109-110.
28. Willhelm Radloff, Sibiryadan Seçmeler, (çev. Ahmet Temir), İstanbul 1976, 177-
29. Yavuz Bülent Bakiler, "Sivas'ta Batıl İtikatlar", Sivas Folkloru, 2 (14), Mart 1974, 8.
30. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi Arşivi.
Derleyen: Ümit Türk, kaynak kişi: Tahsin Tüfekçioğlu.
31. Hamit Zübeyr Koşay, Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme, Ankara
32. Ali Rıza Yalman [Yalgın], Cenupta Türkmen Oymakları, C. II, Ankara 1933, 66.
34. Hayrettin İvgin, "Tandır Gelin", Sivas Folkloru, 7 (76-77), Mayıs-Haziran 1979, 20.
35. Mehmet Ali Tipi, "Konya'nın Bozkır İlçesinde Kız İsteme, Nişan ve Düğün", Türk
Folklor Araştırmaları, 6 (127), Şubat 1960, 2091.
36. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi Arşivi.
Derleyen: F. Demet Eker, kaynak kişi: Fazilet Loğoğlu.
37. Özerdem, 109.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder