Anlatıp, anlatıp en sonunda söyleyeceğim sözü kitabın ortasından başlamak gibi baştan söyleyeyim de hiç kimse yazının tümünü okumak için kendini yormasın!.. Korkutmak için değil bilgilendirmek için söylüyorum. Gerçi, "Korkunun ecele faydası yoktur."
Köyümüz Akbulut bir fay hattının üzerindedir. Bu fayın adı ERİKLİ FAYIDIR. Bu fay yani kırık kayaç Samsun Kocadağ'dan başlayıp Nebiyan - Taşkelik - Akbulut - Alaçam hattıyla Etyemez köyünde denize dalıp Gerze'den tekrar karaya çıkıyor ve Ayancık'ta son buluyor. Adını da başlangıç noktası Kocadağ'ın eteklerinde bulunan Erikli Köyü'nden almaktadır.
MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü) tarafından yayınlanan son haritada ERİKLİ FAYI; “Ters Fay ve Bindirme Fayı” olarak işaretlenmiş durumda ve Bafra Ovası ile Bafra - Alaçam – Yakakent ilçe karayolunun deniz kısmı ise “Ayrılmamış Kuvaterner Çökelleri” olarak işaretlenmiş.
"Ters Fay ve Bindirme Fayı" basınç altında kayaçların çarpışması sonucunda gelişen faylanma, ters faylanma olarak isimlendirilir.
"Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın kuzey ve güneyindeki iki farklı tektonik ünite üzerinde yer alan Samsun'un büyük kısmı Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın yanı sıra Erikli Fay Hattı'nın da etkisiyle birinci ile üçüncü derece tehlike skalasında yer almaktadır. Özellikle güney bölgeleri birinci derece riskli durumda olan ilin kuzey uçlarında ikinci ile üçüncü derece bölgeler bulunmasına karşın değişen fay hatları nedeniyle bu bölgelerin de birinci dereceye kayacağı ve geçmişte de depremler yaşayan Samsun'un gelecekte daha şiddetli deprem tehlikesi altında olacağı öngörülmektedir. Samsun'da şimdiye dek hissedilen en şiddetli deprem 1943 Tosya-Ladik depremi olmuş, bu sarsıntıda 8 kişi ölmüş ve çok sayıda bina hasar görmüştür."
***
"Samsun’da 1500-1900 yılları arasında 13 tane deprem yaşandı. Özellikle Samsun ve civarında 1900 ile 2005 yılları arasında il merkezinden 250 metre çap içersinde 5 ve 5’ten büyük yaklaşık olarak 54 depremin gerçekleştiğini görüyoruz. Samsun, Kuzey Anadolu fay hattında meydana gelen depremlerin etki alanı içerisindedir. Samsun I., II., ve III. sınıf deprem bölgesi içerisinde yer alıyor."
/OMÜ - MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
“Samsun İlinin Deprem Riski ve Alınabilecek Önlemler Sempozyumu”
***
Bir zamanlar bu kırığa ölü fay denilse de MTA'nın güncellenmiş deprem haritasına göre DİRİ FAY'dır. KAYNAK: https://www.mta.gov.tr/v3.0/hizmetler/yenilenmis-diri-fay-haritalari
***
Haberin sevindirici tarafı ise BİNDİRME ve TERS FAY oluşudur. Yani bildiğimiz faylar gibi çatır çatur kırılma yerine kırık uçlar birbirlerinin üstüne binmişler ve kaydırak oynamaktadırlar ya da küsmüş gibi birbirlerinden uzaklaşmaktadırlar.
Sevindirici tarafı 'bindirme fay' dedimse de fazla sevinmeyelim. Çünkü, bindirme ve ters faylar etkisini doğada TOPRAK KAYMASI (Heyelan - Erozyon) olarak göstermektedir.
Bilindiği üzere Erozyon, diğer adıyla aşınım, yer kabuğunun üzerindeki toprakların, başta akarsular olmak üzere türlü dış etkenlerle aşındırılıp, yerinden koparılması, bir yerden başka bir yere taşınması ve biriktirilmesi olayına denir.
Heyelan ise Dağ göçmesi; göçük, yer göçmesi, göçme, dağgöçümü demektir. Halk ağzıyla heyelan terimi, yer kayması, uçuk, yer uçması gibi sözcüklerle tanımlanmaktadır.
Tabi olarak biz bu etkileri köyümüz ve civarında sürekli görmekteyiz. En son 1980 yılındaki Alaçam heyelanının izi henüz zihinlerimizden silinmedi.
HEYELAN
Okullarda bize öğretilen ilk coğrafya bilgisi erozyon(toprak kaybı)ndan korunmak için ağaçlandırmanın önemi idi. Oysa, bu kayıplarımızın sebepleri çoktur:
-Yamaç eğrisinin değişmesi,
-Yığılmanın etkisi,
- Sarsıntı ve titreşimler,
- Su miktarındaki değişmeler.
- Yeraltı suyunun etkileri.
- Don olaylarının etkileri,
- Kayaçların ufalanması,
- Bitki örtüsünün tahribi.
…
AKBULUT KÖYÜ'NÜN HEYELANLARI
Akbulut Köyü, özellikle ilk yerleşim yeri olan Sordanköy kısmı mitolojik tarihinde nasıl ki dört tarafı sularla çevrili bir adacık ise günümüzde de dört tarafı heyelanlarla çevrili bir ada durumundadır. Cami ve okulun bulunduğu yerden dünyaya tutunuyor olsak da köyümüz dört bir yandan, Doğu, Batı, Güney ve Kuzey yönlerinden akıp gitmektedir.
Doğu Yönü
Küçüklüğümde ilk hatırladığım göçük olayı evimizin 100 metre aşağısına kadar gelen heyelan olayıydı. Ağaçlandırmanın önemini ortaya koyan bu heyelan neticesinde Hikmet Ustaoğlu'nu su kuyusu (puvar) ile hemen yakınında bulunan dedem Sefercüğün puvarının kayıp gitmesiydi. Dipten itibaren taşla örülü bu kuyular depremin etkisiyle yıkılan binalar gibi toprak içinde yan yatarak yıkılmışlardı. İlk önce daha derin olan Hikmet Ustaoğlu'nun kuyusu yeniden kazılıp yapılmıştı. Kireçtaşlı (tebeşir gibi) yapıya sahip toprağa kuyu kazma esnasında hiçbir emniyet tedbirinin alınmamış olması o gün içimde bir ürperti oluşturmuştu. Kazılan toprağı çıkrıkla yukarı çekerken Hamdi Şen'in aşağıdan doğru "kuyuya toprak parçası düşürmeyin, bomba patlaması gibi ses çıkıyor" diye uyarısı hâlâ kulaklarımdadır. Daha sonraki yıllarda da bizim kuyu için ben küçük eşeleme yapmış, su çıktığını görünce de ailecek iki metre kazıp, kayaya gelince bırakmış, içini taşla örmüştük. (Tepedeki kuyumuzun derinliğini dedem 12 (on iki) adam boyu derdi.)
Ağaçlandırma etkisi dediğim bu heyelan KÖKLÜK dediğimiz mevkide zuhur etmişti. Köklük, ormanlık alandaki ağaçların kesilip tarla yapılmasıdır. Bu yöntemde ağaçlar kesilmekle kalmaz kendimiz ya da KÖKÇÜ dediğimiz, mesleği KÖKÇÜLÜK olan ve bir ağzı balta bir ağzı kazma şeklinde olan KÖK KAZMASI ile kesilen ağacın yeraltında bulunan kök ve saçakları da bir güzel sökülüp çıkarılırdı. Bu yöntemle elde edilen arazilerin isimleri de KÖKLÜK ve KÖKÇE şeklinde olurdu.
Batı Yönü
Akbulut Köyü'nün kurucuları ilk önce bugün KÖYALTI denen mevkiye yerleşmişler ancak buranın çamurlu(!) oluşu nedeniyle ardında Yukarıköy ve Karşıköy dedikleri tepelere taşınmışlar. Türk köyü Gelemet ile Rum Köyü Çetirlik arasında kalan bu bölgenin Yukarıköy kısmı eski döneme ait mezarlarla dolu ormanlık ve işlenebilir arazilerin sulak ve heyelanlı / çamurlu oluşu nedeniyle yerleşime açılmamıştı. Sordanköy adı Rumca “sulak, bataklık” manasına gelen “SORDON” kelimesinden gelmektedir. Heyelanlı bölge derken, Jeomorfoloji biliminin ışığında incelendiğinde, köyaltı mevkiinin, büyük bir heyelanla / toprak kaymasıyla Yukarıköyden kopup, akarak oluştuğu görülecektir. Özellikle, Aşşapuvar’ın bulunduğu mevkiideki Ramis Koşar’ın Çamlık adlı tarlası bu büyük heyelanın bariz olarak gözlenebildiği noktadır. Bir bu taraftan bir Sarımsak tarafından gelen topraklar Sarımsak çayını bir öte bir beri itelese de su akıp yolunu bulmaktadır.
Kuzey Yönü
Muratlı mevkiinin durumunu bilmiyorum ama köyümüzün Kuzey Yönü, Züver'in Dağı (Ziver Koşar) ve Ürfet'in Dağı (Rıfat Koşar) tarafından şimdilik güvende görünüyor.
Güney Yönü
Güney yönündeki heyelanlı bölgemiz Gemirlik mevkiinden başlayıp Karanlıkdere köyü'müze kadar uzanmaktadır. Belki de bizi en çok yoran kısmı Karanlıkdere (Garanukdere) yolunu alıp alıp götüren heyelanlar olmuştu. Yol neyse de geniş bir bölgedeki heyelanlar nedeniyle arazilerin sınırları değişmekte ve bu durum da hukuki sorunlara yol açmaktadır.
Hukuki sorun doğurmayan bir bölge de bana göre "antik irem bağları"nı andıran Değirmeyanı mevkiindeki bahçemizin çaya dönüşmesiydi. Fikri Yılmaz'ın (Fikricüğün) göçüğünü Değirmenyanı çayına bindirmesi sonucu çay yatağının yön değiştirip bizim bahçemizi yol yapması idi. Babamın bin bir hevesle diktiği elma, armut, erik, şeftali ve yabani fındık gibi bütün meyve ağaçlarımızı akıp giden sel sularına kurban vermiştik. Görüldüğü gibi çay ve derelerimiz iki yakanın itişip kakışmasında iki ara bir derede kalmayıp kendi yolunu bulmaktadır. Güney bölge heyelanlarının Yukarköyü tehdit eden ayağı ise Fikricüğün Bayırına kadar gelip dayanmasıdır.
Bu arada heyelanlı bölgelerimizin bir diğer adı da GÖÇÜK olup, FİKRİCÜĞÜN GÖÇÜĞÜ ifadesinde olduğu gibi arazi sahibinin adıyla birlikte söylenmektedir.
BİNAENALEYH
Sarımsak çayına yakın yerler başta olmak üzere, Yukarıköy’ün Doğu, Batı ve Güney yönlerinde bu erozyon günümüzde bile devam etmektedir. Güncel tehdit ise Köklük ve Gemirlik mevkilerindedir. Gün gelecek, yukarıköy diye bilinen tepe, yerinden kayıp gidecektir. Tarla yapmak uğruna kestiğimiz ormanların ahı tutmuş olmalı.
Deprem, sel ve toprak kaymaları doğal bir olaydır. Bunu Afet ve Felakete çeviren bizleriz. Bu olayların yerleşim yeri dışında vuku bulması doğal karşılanırken, tedbir alınmadan yapılan yerleşim yerlerinde vuku bulması dehşetle karşılanmaktadır.
Halk arasında dereye (suya) girmezsen "Karada ölüm yok" diye bir deyim vardır. Bu da gösteriyor ki inancımızda yeralan "Nuh Tufanı" toplumsal hafızamızda hep diridir. Yaşanan su taşkınları (seller), kırsal kesimde yaşanan dereden geçme sıkıntıları ve diğer söylenceler. Düşünebiliyor musunuz? Yedi (7) bin yıl öncesinin bir tufan olayı, günümüz insanı tarafından yaşanmış gibi anlatılabiliyor. ( Bkz.
https://akbulutkoyu.blogspot.com/2019/02/akbulut-koyunun-mitolojik-tarihi-1.html )
Her ne kadar atalarımız "Anasır-ı Erbaa"yı (toprak-ateş-hava-su) "Dört Güzel" olarak tanımlasa da bunlardan hep çekinmiştir. Bu dört öge aslında bitlikte yaşamın dört ana kaynağıyken aynı zamanda birbirlerinin ve canlıların da düşmanıdırlar. Mesela, hava ateşin yanmasını sağlarken su onu söndürür. Su canlıların yaşam kaynağıyken gün olur canlıları havasız bırakarak boğar, öldürür.
Baraj suyu ile deniz suyu gibi iki su arasında yaşayan canlının korkusu budur.
Kitabımız Kur'an-ı Kerim'den bir ayet;
"Sen dağları görürsün de, onları yerinde durur sanırsın. Oysa onlar bulutların yürümesi gibi yürümektedirler. (Bu,) her şeyi sapasağlam yapan Allah'ın sanatıdır. şüphesiz ki O, yaptıklarınızdan tamamıyla haberdardır."
(Neml, 88)
SON SÖZ
Ölüm her yerde, vâki.
Tedbir her zaman bâki.
/Çetin KOŞAR
6 Şubat 2023
