Samsun ağızları üzerine bugüne kadar bir yüksek lisans tezi (Erdem 2006) haricinde yapılmış akademik bir çalışma yoktur. Türkiye’nin hemen hemen her yerinden derleme yapmış Ahmet Caferoğlu’nun Samsun ve yöresinden herhangi bir derleme yapmadığı görülür. Yine Anadolu ağızları üzerine yapılan çalışmaların durumunu ve geldiği seviyeyi anlatan çeşitli yazılarda Samsun ağzı üzerine herhangi bir çalışmanın kaydına rastlayamadık. /MehmetDursun ERDEM
(NOT: Bu yazımızda şapka işareti " ^ " uzatma aracı olarak kullanılmaktadır)
SES BİLGİSİ (Fonetik)
A.ÜNLÜLER
ÜNLÜ TÜRLERİ
Ünlüler Harflerde Dönüşme Türeme Örnekleri
Asalet/Eselet, Mahkeme/Mehkeme, Ahmet/Ehmet, Harman/Hırman, Bebek/Böbek, Beraber/Barabur, Bahçe/Bâça, Heves/Havas, Nane/Nana, Gergin/Gergün, Ümit/Ümüd,Horoz/Foruz, Motor/Motur,
Uzun Süreli Ünlülerin Araya ünsüz girmesiyle normalleşmesi
Zâten/Zatti, Hâin/Hayın, Fâiz/Fayız, Vâiz/Vayız
Normal Süreli Ünlülerin Ünsüz Düşmesiyle Uzaması
Bayağı/Bayâ, Akşam/Âşam, Oğlu/Ôlu, Merhamet/Merâmet, Tahsil/Tâsil, İhtiyaç/Îtiyaç, Sonra/Sôna
İkiz Ünlüler (Diftonglar)
Diftong, iki ünlü arasında kalan ğ, h, y, v gibi hafif boğumlu harflerin eriyip gitmesidir.
Daha/Daa, Kabahat/Kabaat, Rahatsız/Raatsız, Bağırmak/Bârmak, Bayağı/Bayaa, İddia/İddâ
ÜNLÜ İLİŞKİLERİ
Ünlü Benzeşmesi (ekleşme dışında)
Mahkeme/Mehkeme, Merhamet/Merhemet, Nasip/Nesip, Halim/Helim, Beraber/Barabur,
Ünlü Benzeşmezliği (Ekleşme dışında, Uyumu Bozanlar)
Biber/Büber, Yesene/Yisene, Ekrem/Ekram, Yıldız/Yılduz, Zeytin/Zeytün
Ünlü Uyumu (Ekleşme Sırasında)
Veriyor/Veriye, Diyor/Diye, Geliyor/Geliye
Ünlü Uyumsuzluğu (Ekleşme Sırasında)
Bitirmek/Bitürmek, Onunla/Uninen, Başlayacak/Başlicek
ÜNLÜ DEĞİŞMELERİ
Kalın Ünlülerin İncelmesi
Saat/Seet, Kadir/Gedir, Kalem/Gelem, Fasulye/Fesille
İnce Ünlülerin Kalınlaşması
Heves/Havas, Ekmek/Ekmak, Yevmiye/Yövmiye, Ses/Sös, Tayin/Tayın, Çekiç/Çeküç
Geniş Ünlülerin Darlaşması
Ankaraya/Ankarıya, Buraya/Buriye, Sofraya/Sofriye, Patates/Patatis, Orada/Urada
Dar Ünlülerin Genişlemesi
İlet/Elet, İhtiyar/Ehtiyar, İyi/Eyi
Yuvarlak Ünlülerin Düzleşmesi
Pantolon/Pontul, Fıçı/Fuçu, Altın/Altun, Kaşık/Kaşuk, Ayı/Ayu, Yumurta/Yımırta
ÜNLÜ DÜŞMESİ
Ağırol/Ağrol, Aşılama/Aşlama, Yiyecek/Yiycek, Gelecek/Gelcek
ÜNLÜ TÜREMESİ
Rıza/Irıza, Abla/Abula, Apartman/Apartuman, Afyon/Afuyon, Elbet/Helbet, beddua/Bedduva
B.ÜNSÜZLER
Ünsüz Benzeşmesi (Asimilasyon)
Onlar/Unnar, Şemsiye/Şemşiye, Sevap/Sebab
Ünsüz Benzeşmezliği (Disimilasyon)
Muşamba/Muşamma, Berber/Belber, Birader/Bilader, Rapor/Lapor, Vefat/Mefat
Ünsüz Uyumu
Ankara/Angara, Etraf/Edraf, Banka/Banga
Ünsüz Uyumsuzluğu
Battık/Baddug, Dilekçe/Dilekce, İşçi/İşci
Ünsüz Değişmesi
Diken/Tiken, Taş/Daş, Kişi/Gişi, Kocakarı/Gocagarı, Sebze/Zebze, Bakraç/Pakrak, Tahta/Tahda, Uçtu/Uştu, Nikah/Nigah, Pınar/Puvar, Avuç/Avuc, Serbest/Selbest, Şimdi/Şindi, Fabrika/Pavrika, Vurmak/Furmak, Karanlık/Karannuk, Servet/Selvet
Ünsüz İkizleşmesi (Geminasyon)
Hîle/Hille, Aşağı/Aşşağı, Hîbe/Hibbe, Ebedi/Ebeddi, Bütün/Büttün, Kere/ kerre
İkiz Ünsüzlerin Tekleşmesi
Dükkan/Düken, Sünnet/Sünet, Tüccar/Tücar
Ünsüz Düşmesi
Daha/Daa, Rahatsız/Raatsız, Nehaber/Ne haber, Seyahat/Seyaat, Bağışla/Başla, İhtiyaç/İtiyaç, Mahrum/Marum, Meşhur/Meşur, Pehlivan/Pelivan, Yağmur/Yamur, Akşam/Aşam, Belki/Beki, Sonra/Sona, Oturmak/Otumak, Öldürmek/Öldümek, Çift/Çif, Üst/Üs, İlk/ik, Altmış/Atmış, Boşalt/Boşat, Buğday/Buday, Sabah/Saba, Tenbih/Tenbi, Silah/Sila, Zaten/Zati, Açtırmak/Açdumak, Hüseyin/İseyin, Çağır/Çaar,
Ünsüz Türemesi
Elbet/Helbet, Ambar/Hambar, Ayva/Havya, Esir/Yesir, Bazen/Bağzen, Tamir/Tağmir, Daima/Dayima, Melaike/Melayike, Şair/Şayir, Hain/Hayin, Çare/Çağre, Yani/Yağni, Meğerse/Meğersem, Belki/Beklim, Gelince/Gelincik
Ünsüzlerde Yer Değiştirme (Metatez)
Kiprit/Kirpit/ Yalvarmak/Yalvarmak, Tecrübe/Tecrübe, Yalnız/Yalnız, Lanet/Nalet
Hece Kaynaşması
Şey Etti/Şêtti, Müdahale/Müdâle, Pahalı/Pâlı, Dediğimi/Dedîmi, Bayağı/Baya, Aşağı/Aşşa, Ne olur/Nolur, Şikayet/Şikêt, Ne olacakmış/Nolucâmış
Hece Yutumu
Değil mi/Dêmi,
(Koşar, Ç., Akbulut Köyü Ağzı, Samsun,1990)
(Devam Edecek)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder